منظور از اختلالات و انحرافات جنسی چیست؟
در زندگی اکثر مردم، رفتارهای جنسی نقش اساسی دارند. رفتار جنسی یک موضوع کاملا شخصی و خصوصی است که افراد به ندرت آن را با دیگران در میان می گذارند. رشد جنسی (sexual levelopment) نیز بخش مهمی از زندگی انسان هاست. به هنگام رشد جنسی، مردم درباره ماهیت رفتارهای جنسی مطالبی یاد می گیرند و درباره فعالیت های جنسی، خواسته و ناخواسته های خود را تعیین می کنند. علاوه بر آن، در طول نوجوانی و اوایل بزرگسالی، عملکرد جنسی اغلب با عزت نفس همراه است و در رشد روانی نقش مهمی دارد. اهمیت رفتار جنسی و نقش مهمی که در بسیاری از روابط ایفا می کند نشان می دهد که رفتار جنسی می تواند در بهداشت روانی و کیفیت زندگی تاثیر بگذارد. درباره این که چه چیزی از لحاظ جنسی ”هنجار" به حساب می آید هیچ تعریفی وجود ندارد، اما روان شناسان بالینی زمانی درگیر مسائل افراد می شوند که آنها به علت سکشوالیتی یا فعالیت های جنسی خود رنج می برند یا در روابط میان فردی به مشکلاتی دچار می شوند.

تعریف اختلالات جنسی
تعریف اختلال جنسی (Sexual disorder) کار آسانی نیست. درباره این که از لحاظ اخلاقی و اجتماعی چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی قابل قبول نیست، در جوامع مختلف و در زمان های مختلف، اختلاف عقیده وجود دارد و بین فرهنگ های مختلف قوانین نانوشته ای حاکم است. این قوانین رفتارهای مورد پذیرش جامعه را تعیین می کنند. برای مثال، تا سال ۱۹۷۳،DSM ، هوموسکشوآلیتی (homosexuality) را نوعی اختلال جنسی به حساب می آورد و آن را در ردیف اختلال پدوفیلیک یا سادیسم قرار می داد، اما امروزه، هوموسکشوآلیتی در جوامع غربی یک نوع فعالیت جنسی (سکشوآلیتی) کاملا عادی به حساب می آید و حتی در بعضی جوامع، برای پسران نوجوان، نوعی فعالیت جنسی کاملا مناسب محسوب میشود (مثلا در جزایر فیجی، کالرینای جدید و گینه نو). مطالعات نشان می دهند که افراد هوموسکشوال از لحاظ آسیب پذیری در 
مقابل اختلالات روانی یا از لحاظ خصوصیات شخصیتی، با افراد هتروسکشوال (heterosexual ) تفاوت ندارند. تحقیقات نشان می دهد که ماهیت فعالیت جنسی (سکشوآليتی) به تنهایی موجب نمی شود که برچسب "اختلال جنسی" به خود بگیرد و افراد، از لحاظ انواع محرک هایی که نماز تمایلات جنسی یا رویاهای جنسی را موجب می شوند، تفاوت زیادی دارند. اما در تلاش برای شناسایی اختلالات روانی در رفتار جنسی، دو عامل بسیار مهم وجود دارد:

اولا ، زمانی می توان فعالیت جنسی یا مشکل جنسی را تحت روان درمانی قرار دارد که فراوان روی دهد، مدت طولانی ادامه داشته باشد، رنج شدیدی به همراه آورد، و در روابط میان فردی و سایر زمینه های عملکردی تأثیر بگذارد.
برای مثال، رنج شخصی و مشکلات در روابط میان فردی، که به علت اختلال در چرخه جنسی عادی به وجود می آید، باید تحت درمان قرار گیرد. افراد مبتلا به دیسفوریای جنسیتی نیز از اضطراب و افسردگی شدید رنج می برند، زیرا فکر می کنند که به اشتباه در بدن جنس مخالف قرار گرفته اند. مثلا بعضی افراد خود را مردانی می دانند که در اندام زنانه زندانی شده اند یا به تله افتاده اند. واضح است که این ناراحتی باید تحت روان درمانی قرار گیرد.

دوما ، بعضی افراد، به طور مستمر، فعالیت جنسی خود را به سوی افرادی معطوف می کنند که راضی به انجام دادن آن نیستند یا از لحاظ قانونی نمی توانند به آن رضایت دهند (مثلا، کودکان). یعنی، حتی اگر کودکان به این کار رضایت دهند قانون قبول نخواهد کرد. این گونه فعالیت ها عبارتند از رفتارهای اگزیبیشنیستیک، رفتارهای پدوفیلیک، و تجاوز جنسی. 5-DSM بعضی از این فعالیتها (اختلال اگزیبیشنیستیک، اختلال پدوفیلیک) را در خود گنجانده است، اما این که چنین فعالیت هایی می توانند نام اختلالات روانی به خود بگیرند یا نه، موضوع قابل بحثی است، هرچند در اکثر موارد، فعالیت های غیرقانونی و جنایی تلقی می شوند و بسیاری از جوامع آنها را تقبیح می کنند.

اختلالات جنسی و اختلال در عملکرد جنسی در سه طبقه عمده قرار می گیرند:
(۱) اختلالات جنسی، که نشان دهنده مشکلات در فعالیت جنسی عادی (مثلا، فقدان تمایل جنسی یا درد به هنگام آمیزش جنسی) را نشان میدهند؛
(۲) پارافیلیا یا انحرافات جنسی، که نشان دهنده تمایلات جنسی یا خیال پردازی درباره منابع غیرعادی برای ارضای جنسی هستند؛
(۳) آشفتگی جنسیتی، که در آن فرد از جنس بیولوژیک خود ناراضی است و به شدت تمایل دارد به جنس مخالف تبدیل شود. درباره ماهیت اختلال، معیارهای دیاگنوستیک، شیوع، علتها، و درمان هر یک از طبقات ذکرشده صحبت خواهیم کرد.

نکته: تفاوت sex و gender. اصطلاح sex (جنس بیولوژیک) به اندام های تناسلی و XX یا XY بودن کروموزوم های آنها اشاره دارد. اما gender عبارت است از جنس بیولوژیک به علاوه احساسی که فرد از جنسیت خود دارد (از جمله، پیامدهای روانی، رفتاری، و اجتماعی ناشی از برداشتی که فرد از جنسیت خود دارد). به این ترتیب، دو اصطلاح sex differences (تفاوت های جنسی) و gender differences (تفاوت های جنسیتی) به دو موضوع مختلف اشاره دارند.

اختلالات جنسی همانطور که گفتیم، مسائل جنسی کاملا خصوصی هستند و مردم به ندرت درباره آنها با دیگران، بجز همسر خود، صحبت می کنند. در طول سال های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ افزایش طول عمر، افزایش ساعات فراغت و تفریح، تغییر در ساعات کار، نحوه فرزند پروری، و پوشش رسانه های عمومی درباره فعالیتهای تفریحی باعث شد که علاقه به فعالیت های جنسی افزایش یابد. همچنین، داروهای ضدبارداری مؤثر و درمان های جدید برای بیماریهای مقاربتی کمک کردند تا قید و بندهای جنسی کمتر شود.
علاوه بر اینها، تغییر در قوانین سانسور جنسی نیز اجازه داد که رسانه های عمومی به شیوه واضحتری مسائل جنسی را مطرح کنند. همه این مسائل باعث شد که به فعالیت جنسی، به طور عام، و به رضایت جنسی، به طور خاص، اهمیت بیشتری داده شود. تحقیقات انجام شده در آن سال ها آماری ارائه داد که باعث حیرت زدگی آمریکائیان شد و آنها فهمیدند که فعالیت های مختلف جنسی بسیار گسترده تر از آن است که فکر می کردند. این تحقیقات نشان داد که ۹۰ درصد مردان خودارضایی دارند و اورال سکس(رابطه جنسی دهانی) یک فعالیت جنسی رایج است. علاوه بر آن، مطالعات نشان داده است که حدود ۸۰ درصد مردان و ۵۰ درصد زنان، سکس قبل از ازدواج داشته اند.


مراحل فعالیت جنسی
فعالیت جنسی عادی به چهار مرحله متمایز تقسیم می شود که اختلالات جنسی می توانند در هر یک از آنها روی دهند:
(۱) برانگیختگی اولیه
(۲) برانگیختگی کامل
(۳) ارگاسم (orgasm)
(۴) بعد از ارگاسم (فروکش)
برانگیختگی اولیه مرحله ای است که میل جنسی آغاز به فعالیت می کند و فرد تحریک می شود.
مرحله برانگیختگی کامل (مرحله پلاتو، یا فلات، plateau phase)، زمانی است که فرد کاملا تحریک یا برانگیخته شده اما هنوز ارگاسم نشده است. در این مرحله پنیس نعوظ می یابد و واژن (مهبل) متورم و خیس می شود (به اصطلاح، لوبریکیشن (lubrication) می کند).
مرحله ارگاسم مرحله اوج لذت جنسی است که چند ثانیه بیشتر طول نمی کشد.
در مرحله بعد از ارگاسم، که مرحله فروکش، فرونشینی، یا بازگشت هم نامیده می شود، عضلات بدن ریلکس می شوند و حالت سرخوشی روی می دهد.

تشخیص اختلالات جنسی
به طور کلی، ویژگی اصلی اختلالات جنسی، اختلال در فرایندهایی است که جزو مراحل عادی آمیزش جنسی به حساب می آیند، یا دردی است که به هنگام آمیزش جنسی روی می دهد. برای هر یک از این اختلالات، که در مراحل چهارگانه فعالیت جنسی روی می دهند، معیارهای تشخیصی خاصی وجود دارد. مشکل مورد نظر باید باعث رنج و ناراحتی فرد شود، بر روابط او با همسرش تأثیر بگذارد، و مستمر یا مکرر باشد. در هر مورد، روان شناس بالینی باید دقت کند تا مشکل واقعی را از مشکل غیر واقعی تشخیص دهد. سن و تجربه درمانجو نیز باید در نظر گرفته شود.
برای مثال، فعالیت جنسی و انجام دادن آن با افزایش سن کاهش می یابد و در زنان ممکن است این کاهش بعد از یائسگی روی دهد، و اغلب، این فرایند رشدی بسیار عادی است نه اینکه ناهنجار باشد. همچنین، روانشناس بالینی باید زمینه قومی، فرهنگی، مذهبی و اجتماعی درمانجو را در نظر بگیرد. و در آخر، اگر معلوم شود که اختلال به علت مشکلات پزشکی است، تشخیص رسمی باید چنین عنوانی داشته باشد: مشکل جنسی به علت عارضه پزشکی"
همانطور که قبلا گفتیم، تشخیص رسمی ابتلا به یک مشکل جنسی فقط زمانی اعلام میشود که عارضه ها مستمر باشند، بر فرد رنج روانی شدید وارد کنند، عملکرد روزانه او را مختل سازند، و باعث بروز مشکلات در روابط میان فردی شوند. در بسیاری موارد، ناراحتی و استرس مشکلات جنسی به این دلیل به وجود می آید که با اختلالات خلقی یا اضطرابی (مخصوصا اختلال وسواسی - اجباری، اختلال وحشتزدگی، اختلال اضطراب اجتماعی و فوبیای خاص) ارتباط دارد و مشکلات 
جنسی می توانند آنها را تشدید کنند. با این حال، توجه داشته باشید که بعضی علتهای عارضه های جنسی (مثل فوبیای اجتماعی) باعث نمی شوند که فرد مبتلا به یک مشکل جنسی محسوب شود. بنابراین، روانشناس بالینی باید بداند که بعضی "سمپتوم ها ممکن است عوارض جانبی بعضی از سایر اختلالات باشند و الزاما نشان دهنده اختلالات جنسی نباشند.

اختلالات جنسی خاص
اختلالات جنسی خاص به چهار مرحله طبقه بندی شده اند. میل جنسی، برانگیختگی جنسی، ارگاسم و بازگشت یا فروکش.
اختلالات میل / برانگیختگی جنسی
اولین مرحله دورۂ واکنش جنسی، مرحله میل جنسی (هوس جنسی) است. میل یا علاقة جنسي (sexual interest) یعنی اشتیاق و تمایل برای داشتن رابطه جنسی، غرق شدن در افکار و رؤیاهای جنسی و داشتن تمایل جنسی به دیگران. دومین مرحله دوره جنسی، برانگیختگی است. در این مرحله، احساس لذت جنسی به وجود می آید و در اندام تناسلی نیز تغییرات فیزیکی روی می دهد.
اختلالات ميل/ برانگیختگی جنسی در زنان و مردان به مرحله میل و برانگیختگی جنسی مربوط می شوند و خصوصیت اصلی آنها کمبود یا عدم میل جنسی در یک دوره زمانی طولانی است. این اختلالات در طول مرحله هیجان زدگی روی می دهند و به اختلالاتی در احساس لذت جنسی یا تغییرات فیزیولوژیک مرتبط با هیجان زدگی جنسی مرتبط می شوند. اختلالات میل/ برانگیختگی جنسی در مردان و زنان، و به طور کلی، اختلالات جنسی، انواع مختلف دارند:

انواع اختلالات میل/برانگیختگی:

• تمام عمری (lifelong)
  که گاهی primary (اصلی، اولیه، نیز نامیده میشوند)، فرد همیشه همینطور بوده، یعنی هرگز میل جنسی نداشته است یا میل جنسی بسیار اندکی داشته است. توجه داشته باشید که منظور از همیشه، از زمانی است که فرد فعالیت جنسی را آغاز کرده است. اختلالات جنسی تمام عمری به شدت در مقابل روان درمانی مقاوم هستند.
• اکتسابی (acquired)
  فرد قبلا میل جنسی عادی و طبیعی داشته، اما به تدریج این میل را کاملا از دست داده یا از شدت آن کاسته شده است، به عبارت دیگر، بی میلی جنسی را به تدریج کسب کرده است. در مورد كل اختلالات جنسی باید گفت که اختلال جنسی اکتسابی به این موضوع اشاره دارد که فرد زمانی قادر به داشتن رابطه جنسی بدون حضور اختلال جنسی مورد نظر داشته است اما اکنون به آن مبتلاست.
• تعمیم یافته (generalized)
  فرد به هیچکس و هیچ چیز میل جنسی ندارد یا میل جنسی بسیار اندکی دارد. به عبارت دیگر، میل جنسی، یا در کل، اختلال جنسی او، به همه موارد، همه پارتنرها، همه موقعیت ها تعمیم یافته است.
• موقعیتی (situational)

موقعیتی یعنی منحصر به یک یا چند موقعیت خاص. فرد هنوز میل جنسی دارد، اما به همسر خود میل جنسی ندارد (یا میل اندکی دارد). یا این که در بعضی موقعیت ها به همسر خود میل جنسی دارد و در بعضی موقعیت های دیگر ندارد (یا میل اندکی دارد)، برای مثال، ممکن است به یک روسپی میل کافی داشته باشد اما به همسر خود میل کافی نداشته باشد، یا با همسر خود دچار انزال زودهنگام شود اما با یک زن دیگر چنین مشکلی نداشته باشد. بعضی اختلالات جنسی نیازی به این ندارند که در رابطه با یک پارتنر روی دهند. برای مثال، ممکن است به هنگام خودارضایی روی دهند .(تقسیم بندی تعمیم یافته و موقعیتی در مورد اختلال درد/دخول تناسلی- خاصره ای کاربرد ندارد).

اختلالات ميل/ برانگیختگی جنسی در زنان معمولا به علت نگرش های منفی به رابطه جنسی یا تجربه های جنسی در کودکی به وجود می آیند. دریافت اطلاعات منفی درباره رابطه جنسی، مورد تجاوز یا آزار جنسی قرار گرفتن، و داشتن مشکلات با شوهر می توانند به ایجاد این اختلال کمک کنند.
بعضی افراد ممکن است به خاطر بی تجربگی احساس کنند که میل جنسی اندکی دارند. بسیاری از این افراد یاد نگرفته اند که سطوح برانگیختگی خود را نامگذاری یا شناسایی کنند، ممکن است بلد نباشند برانگیختگی خود را افزایش دهند، و درباره توانایی برانگیخته شدن باورهای اشتباه داشته باشند.
بعضی روان شناسان و روان پزشکان تخمین می زنند که در ۴۰ تا ۵۰ درصد همه اختلالات جنسی کمبود میل جنسی وجود دارد، و اکثر زوج هایی که برای روان درمانی مراجعه می کنند از این موضوع رنج می برند. افراد مبتلا به اختلالات میل/ برانگیختگی جنسی معمولا می توانند ارگاسم شوند، با این حال، می گویند که علاقه اندکی به فعالیت جنسی دارند یا از آن هیچ لذتی نمی برند.

توجه: در دیاگنوز این اختلالات یک مشکل بزرگ وجود دارد: هیچکس نمی داند که میل جنسی نرمال" یا "هنجار" به چه معناست، و هیچ کس به خوبی نمی داند که چه مقدار فراوانی خیال پردازی های جنسی، و کدام فعالیت های جنسی هنجار یا نرمال هستند. گزارشهای افراد از فعالیت جنسی خود بسیار متفاوت هستند. در یک مطالعه، آقایی گزارش داده بود که در عرض سی سال فقط یک بار آرگزم شده است و مردی دیگر گفته بود که سی سال است که هفته ای سی بار ارگزم می شود. به نظر نمی رسد که استفاده از فراواني متوسط فعالیت جنسی برای طبقه بندی افراد به عنوان کسانی که میل جنسی اندکی دارند روشی مناسب باشد. ممکن است یک نفر میل جنسی بسیار زیادی داشته باشد اما فعالیت جنسی نداشته باشد، و ممکن است یک نفر دیگر میل جنسی یا خیال پردازی های جنسی نداشته باشد اما به خاطر رضایت همسر خود به دفعات زیاد فعالیت جنسی داشته باشد.
علاوه بر اینها، شمردن تعداد ارگاسم ها (معامله جنسی، خودارضایی) یا میل به ارگاسم شدن ممکن است باعث سوگیری جنسیتی (gender bias) در تعریفی باشد که از میل جنسی "نرمال" ارایه می دهیم.
به طور کلی، مردان، در همه گروه های سنی، بیشتر از زنان خودارضایی می کنند و ارگاسم های بیشتری دارند. به این ترتیب، آیا می توان گفت که علاقه جنسی مردان بیشتر از علاقه جنسی زنان است؟ تا زمانی که نتوانیم درباره دامنه نرمال میل جنسی به توافق برسیم، نخواهیم توانست علل اختلالات میل/ برانگیختگی جنسی را کشف کنیم یا برای آنها درمان های مناسب طراحی کنیم.

در ادامه ی مطالب بهبررسی انواع اختلالات و انحرافات جنسی یک به یک میپردازیم.
با مجله روانشناسی همراه باشید...

---

مشاورفا وبسایتی برای پرسش و پاسخ سوالات روانشناختی شما